Terugblik dodenherdenking 2025

Vandaag zijn we 2 minuten stil. Overal in Nederland.
Vandaag herdenken we onze doden. Morgen vieren we onze vrijheid.
We herdenken vandaag allen, burgers en militairen, die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië als in oorlogssituaties en vredesoperaties daarna.

In het bijzonder staan we stil bij de slachtoffers die in onze gemeente om het leven kwamen of die uit een van de dorpskernen van onze gemeente afkomstig waren.

In 1950, nu 75 jaar geleden, verscheen Abel Herzbergs Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945. Herzberg was jurist en schrijver. Hij was joods en werd samen met zijn vrouw naar Westerbork en Bergen-Belsen getransporteerd.
Zo vlak na de bevrijding behoorde zijn kroniek tot een van de eerste pogingen een bredere analyse te maken van de gebeurtenissen.

Herzberg werd ooit na een lezing aangesproken door een vrouw die vroeg: Meneer Herzberg, hoe kunnen we voorkomen dat onze kinderen dit ook overkomt? Dat is niet de goede vraag, antwoordde Herzberg. Een betere vraag is: hoe kunnen we voorkomen dat onze kinderen andere mensen dit ook aandoen?

Als belangrijkste oorzaak van alle ellende zag Herzberg de aanval op rechtsbeginselen en morele normen. Door recht en moraal af te schaffen was onder het nationaalsocialisme gaandeweg ieder taboe op het kwaad verdwenen.

De afbraak van democratische rechtsbeginselen gaat meestal sluipenderwijs. Zonder dat we het zelf echt in de gaten hebben. Het begint met kleine beetjes, kleine stukjes, kleine stapjes. En voordat we het goed en wel in de gaten hebben……is er dan nog wel een weg terug?

Voor het eerst sinds ruim twee decennia heeft de wereld meer autocratieën dan democratieën. Antidemocratische tendensen en sentimenten nemen toe. In de wereld, in Europa, maar ook in Nederland. Zitten we niet al op een glijdende schaal?

Sterke leiders zonder tegenspraak moeten weer een oplossing bieden voor al onze problemen. Maar oorlogsretoriek en krachtpatserij brengen de vrede niet dichterbij. Heeft de geschiedenis ons dan niet geleerd dat individuele leiders geen bescherming bieden, maar het recht wel.

Ook in Nederland lijkt de onvrede toe te nemen. En dat terwijl Nederland tot een van de gelukkigste landen van de wereld behoort. Zijn we wellicht bang om die bevoorrechte positie kwijt te raken? Bang dat iemand iets van onze welvaart af komt snoepen? Dat we het in de toekomst minder goed zullen hebben dan nu. Je beschermt je eigen geluk niet door jezelf op te sluiten achter gesloten grenzen of jezelf terug te trekken achter hoge muren. Je creëert je eigen geluk vooral in verbinding met de ander. Door je hart in plaats van gesloten te verklaren vooral open te stellen voor die ander. Door naastenliefde en medemenselijkheid. Oog en oor te hebben voor de meest kwetsbaren in onze samenleving. Door tolerant te zijn ook als de ander anders is dan je gewend bent of dan jezelf bent.

Naast een eerbetoon aan de doden die vielen voor onze vrijheid is deze dodenherdenking ook een goed moment om ons te realiseren wat de waarde van onze democratische rechtsorde is als middel om vreedzaam en veilig met elkaar samen te leven. Niet het recht van de sterkste prevaleert, maar het recht van allen, van het collectief. Meerderheden nemen besluiten met respect voor de belangen van minderheden, voor de belangen van de ander. Omdat wat nu de minderheid is, de volgende keer de meerderheid kan zijn en omgekeerd. Zo houdt een democratische rechtsorde de afweging van belangen in balans.

Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving goed functioneren. In al zijn diversiteit en pluriformiteit. Daarom vieren we met 80 jaar vrijheid ook dat wij in een democratie leven. Een land waar iedereen mag meedenken en meebeslissen, vraagt om ieders verantwoordelijkheid.

Wij kregen 80 jaar geleden onze vrijheid terug, onze doden betaalden daarvoor de hoogste prijs. Maar op veel plaatsen in de wereld wordt tot op de dag van vandaag oorlog gevoerd. Vrijheid is nooit af; we moeten er dagelijks aan werken om de ander de ruimte te geven en onze democratie te bewaken. Op die manier blijft Nederland een vrij, tolerant land. Daarom vieren we vrijheid niet alleen, maar samen. Want vrijheid deel je met elkaar.

Godfried Bomans zei het ooit zo: "De beste manier om de gevallenen te herdenken is datgene  te doen waarvoor zij gestorven zijn". 
Laten we dat inderdaad doen. Laten we in vrede en vrijheid samenleven.